Warszawa, styczeń 2023 r.

Rada Krajowa
Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych RP
we współpracy z Towarzystwem Karkonoskim

ZAŁOŻENIA OGÓLNE DLA UTWORZENIA CENTRUM REGIONALIZMU POLSKIEGO

Ogólna charakterystyka projektu

Z inicjatywy Rady Krajowej RSR podjęte zostały działania zmierzające do utworzenia Centrum Regionalizmu Polskiego, jako wyspecjalizowanego, samorządowego ośrodka kultury, który będzie pełnił funkcje edukacyjną, konferencyjno-szkoleniową, dokumentacyjną, promocyjną i koordynacyjną oraz służył potrzebom polskiego ruchu regionalistów. Winien on wzmocnić działalność i rozwój organizacji pozarządowych, realizujących cele tego ruchu, w tym zwłaszcza związane ze wzrostem poziomu integracji społeczności lokalnych, ich utożsamianiem się ze swoimi „małymi ojczyznami” oraz troską o regionalne dziedzictwo historyczne i kulturowo-przyrodnicze.

Od szeregu lat działalności Rady Krajowej Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych RP przyświecała i nadal przyświeca idea utworzenie Centrum Regionalizmu Polskiego. Wynika to wprost z realizacji jego statutowych celów, jakimi są m. in.: rozwijanie idei regionalizmu, kształtowanie i utrwalanie tożsamości narodowej, wspomaganie działalności stowarzyszeń regionalnych i zwiększanie ich roli w kreowaniu życia społecznego.

Za podstawę dla podjęcia działań na rzecz uruchomienia Centrum przyjęto także „Deklarację programową regionalistów polskich” w 2006 r., w którejpojęcie regionalizmu zdefiniowano w następujący sposób: Regionalizm ma swoje źródła w tysiącletnim przymierzu człowieka z krajobrazem i ziemią, jej historią, religią, klimatem i kolorem z losem społeczności ją zamieszkujących. Ten wielonurtowy i wielopokoleniowy ruch społeczny, hołdujący ideom krajowości, rodzimości, tutejszości, regionalności i polskości, spełnił w XIX i XX wieku swą doniosłą misję. Wypełnił też wielki obywatelski obowiązek społeczny, narodowy i państwowotwórczy. Ustanowił wzorce zakorzenienia w tradycji, szacunku i miłości Polaków do własnego miejsca na ziemi. Upowszechnił pojęcie ,,tożsamości miejsca”, wolę samookreślenia i oparte na nich więzi regionalne, ponadlokalne. Ożywił ducha patriotyzmu tyleż lokalnego co i narodowego.

Ruch regionalistyczny w Polsce przeżywa w ostatnich dekadach swój renesans za sprawą rozbudzenia poszukiwań lokalnych tożsamości w wielu środowiskach. Zaowocowało to powstawaniem licznych stowarzyszeń, fundacji, lokalnych grup działania, ruchów miejskich, a także m. in. kół gospodyń wiejskich, które w swej działalności szukają inspiracji w lokalnych tradycjach, historii i bogactwie otaczającej przestrzeni, zagrożonej niekorzystnymi wpływami urbanizacji i globalizacji. Liczbę tych organizacji szacuje sią na blisko 4000, co świadczy o upowszechnianiu się takich zorganizowanych form działania na poziomie podstawowych wspólnot sąsiedzkich i terytorialnych. Jednocześnie obserwowane są negatywne uwarunkowania ich działania: komercjalizacja i biurokratyzacja kultury, brak systemowej wizji edukacji regionalnej, niski poziom kapitału społecznego na poziomie lokalnym, a także efemeryczność działań organizacji regionalistycznych. Potrzebują one mocniejszego, instytucjonalnego wsparcia, wdrożenia dobrych praktyk i doświadczeń, wzmocnienia organizacyjnego oraz jak najszerszego wykorzystania lokalnych środowisk skupionych wokół idei „małych ojczyzn”. Wyrażamy przekonanie, że pomóc w tym, w możliwie jak najszerszym zakresie, powinno spełniać planowane utworzenie Centrum Regionalizmu Polskiego w Młochowie.

Cele Centrum

Do głównych celów działalności Centrum powinno należeć:

1. kontynuacja, rozwój i promocja idei regionalizmu we wszelkich jej przejawach, w tym w zakresie kultury, sztuki ludowej i folkloru, architektury oraz turystyki dla utrwalania i wzmacnianiu patriotyzmu oraz tożsamości narodowej, regionalnej i lokalnej;
2. wypracowanie atrakcyjnych form edukacji, szkoleń, wymiany doświadczeń, dokumentowania działalności, promocji i koordynacji działań prowadzonych w ramach ogólnopolskiego ruchu stowarzyszeń regionalnych;
3. wypracowanie nowych form wsparcia dla działalności stowarzyszeń regionalnych, tworzenie klimatu służącego dla zwiększania ich roli i znaczenia w życiu społecznym poprzez działalność na rzecz ochrony zasobów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych.

Zakres i formy działania Centrum

Wdrażanie i realizacja przyjętych celów działalności Centrum powinny objąć:

1. pełnienie roli pomocniczości w realizacji polityki państwa służącej rozwojowi regionalizmu jako ruchu społeczno-kulturalnego, dążącego do zachowania swoistych cech etnograficznych, przyrodniczo-kulturowych i tradycji, charakterystycznych dla poszczególnych regionów, gmin i miejscowości;
2. wspieranie organizacyjno-programowe całego ruchu stowarzyszeń regionalnych i ich krajowej reprezentacji;
3. przygotowywanie oraz realizację projektów kulturalnych, naukowych, popularnonaukowych i edukacyjnych, samodzielnie lub w kooperacji z podmiotami zewnętrznymi dla promowania idei regionalizmu oraz pielęgnowania regionalnych i lokalnych tradycji oraz dziedzictwa;
4. inspirowanie i organizowanie kampanii promujących idee regionalizmu, a także szkoleń, konferencji, odczytów, prelekcji, koncertów, festiwali, wystaw, warsztatów, wycieczek edukacyjnych i gier terenowych oraz konkursów o tematyce regionalistycznej;
5. współpracę przy organizacji cyklicznych, ogólnopolskich Kongresów Stowarzyszeń Regionalnych;
6. pozyskiwanie dotacji ze źródeł zewnętrznych w tym organów Komisji Europejskiej, instytucji publicznych i samorządowych dla prowadzenia swej działalności oraz pomoc stowarzyszeniom regionalnym w tym zakresie;
7. prowadzenie badań nad regionalizmem i kondycją lokalnych kultur w ramach własnych i zleconych projektów badawczych oraz opracowywanie ekspertyz, analiz, raportów i opinii dotyczących regionalizmu;
8. inicjowanie regulacji legislacyjnych na rzecz wprowadzania w życie zasad regionalizmu oraz wypracowywanie propozycji rozwiązań prawnych i organizacyjno-finansowych, służących rozwojowi regionalizmu;
9. założenie i prowadzenie ośrodka dokumentacji dla działalności regionalistycznej w ramach utworzonej sieci współpracy oraz biblioteki cyfrowej z udostępnianiem jej zbiorów;
10. popularyzowanie działalności regionalistycznej poprzez wydawnictwa naukowe, popularnonaukowe
    i publicystyczne;
11. zainicjowanie i koordynacja prac nad Encyklopedią Regionalizmu Polskiego;
12. prowadzenie portalu internetowego poświęconego promowaniu dobrych praktyk i osiągnieć regionalizmu;
13. współpracę z ministrami właściwymi dla spraw kultury, nauki, szkolnictwa, turystyki oraz ochrony zabytków i przyrody, a także rozwoju przestrzennego, samorządami województw, powiatów i gmin, uczelniami oraz organizacjami pozarządowymi;
14. nawiązanie i rozwijanie współpracy oraz wymiany doświadczeń z instytucjami i organizacjami zagranicznymi, prowadzącymi pokrewną działalność;
15.  aktywizowanie i pomoc w rozwijaniu działalności regionalistycznych organizacji pozarządowych oraz liderów i animatorów działań regionalistycznych w skali regionalnej ilokalnej;
16. prowadzenie działalności gospodarczej, obejmującej podjęte zadania o charakterze dokumentacyjnym, edukacyjnym, szkoleniowym, kulturalnym, organizacyjnym i wydawniczym;
17. przeznaczanie dochodu z prowadzenia ww. działalności na realizację zadań statutowych lub rozwój infrastruktury Centrum.

Koncepcja zorganizowania Centrum

Zakłada się uruchomienie Centrum po przeanalizowaniu trzech podstawowych wariantów jego formuły i po wyborze jednego z nich jako podstawy do wypracowania szczegółowych rozwiązań organizacyjnych i formalno-prawnych i oraz znalezieniu siedziby. W wariantach tych zakłada się:

1. w pierwszym – funkcjonowanie Centrum jako wyspecjalizowanej, gminnej jednostki budżetowej;
2. w drugim – jako wyspecjalizowanej jednostki budżetowej samorządu powiatu lub urzędu marszałkowskiego;
3.  w trzecim – jako jednostki zarządzanej przez lokalną organizację pozarządową, związaną z ruchem regionalistycznym i utrzymującej się w ramach swej działalności statutowej i gospodarczej (z możliwością współudziału innego podmiotu.

W skład kadry zarządzającej Centrum powinni wchodzić jego dyrektor i zastępca oraz 8-10 osobowy zespół pracowników merytorycznych, związanych z programowaniem działalności i pozyskiwaniem środków zewnętrznych, realizacją projektów i grantów oraz prowadzeniem działalność gospodarczej, sprawami naukowo-edukacyjnymi i dokumentacyjnymi, promocją i współpracą z mediami oraz prowadzeniem księgowości, spraw personalnych i administracyjno-technicznych.

W realizacji celów i w programowaniu działalności Centrum współpracować z jego dyrektorem powinna Rada Programowa CRP – ciało doradczo-programowe, składające się z przedstawicieli kluczowych interesariuszy, Rady Krajowej Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych RP oraz m. in. Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.

Opracował mgr inż. arch. Janusz Korzeń (RK RSR RP i Towarzystwo Karkonoskie) we współpracy z mgr Bożeną Konikowską (RK RSR RP), dr Damianem Kasprzykiem (Uniwersytet Łódzki) i mgr Jackiem Żukowskim (Polskie Towarzystwo Ludoznawcze)